Ιστορία
1922-2022 : 100 Χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή.
Σαφράμπολη, πόλη-μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς
Γράφει η Τασσώ Γαΐλα
Σαφράμπολη (Τουρκικά: Safranbolu) πόλη σήμερα της Τουρκίας στο διαμέρισμα της Μαύρης θάλασσας και στην επαρχία Καραμπούκ.
Μαύρη Θάλασσα, ο πόλος έλξης των αρχαίων Ελλήνων που άρχισαν τον αποικισμό της από τον 7ο π. Χ αιώνα όταν οι Μιλήσιοι από την Μικρά Ασία ίδρυσαν εκεί την Σινώπη. Σταδιακά θα δημιουργηθεί το αχανές Βασίλειο του Πόντου με ένα τμήμα της να ονομάζεται Παφλαγονία.
Παφλαγονία λοιπόν, εδώ και η αρχαία πόλη Δάδυβρα μετέπειτα Σαφράμπολη. Την Παφλαγονία ο πρώτος αρχαίος συγγραφέας που την αναφέρει είναι ο μέγας ποιητής Όμηρος ως σημαντικό σύμμαχο των Τρώων στον Τρωϊκό πόλεμο.
Λόγω της στρατηγικής θέσης τους η Παφλαγονία και η Δάδυβρα θα δεχτούν πολλούς εισβολείς και κατακτητές όπως οι Ρωμαίοι κι οι Πέρσες.
Υπο την κατοχή των Περσών θα τη βρεί κι ο Μέγας Αλέξανδρος.
Από την Δάδυβρα θα περάσει κι ο Ξενοφών με τους Μύριους του το 401 π. Χ στην επιστροφή για την Ελλάδα.
Διαβάστε για τις πόλεις:
1. Τσεσμές
2. Κιρκιντζές
3. Φώκαια
4. Μπουρνόβας
5. Τρίγλια
6. Προύσσα
7. Άγκυρα
Όταν θα κατακτήσουν την Παφλαγονία οι Βυζαντινοί -που ποτέ δεν έπαψε να κατοικείται από Έλληνες-, θα την εντάξουν στο Βασίλειο του Πόντου και θα ονομάσουν την Δάδυβρα, Θεοδωρούπολη. Ίσως επειδή η Παφλαγονία υπήρξε η πατρίδα της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, συζύγου του εικονομάχου Θεόφιλου (729-842), η αυτοκράτειρα που αναστήλωσε τις εικόνες. Ή την ονόμασαν Θεοδωρούπολη γιατί είχε γεννηθεί εκεί ο Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης; Αδιευκρίνιστο.
Η Παφλαγονία πατρίδα πολλών Αγίων της Ορθοδοξίας -όπως του Αγίου Στυλιανού προστάτη των βρεφών-, υπήρξε και πατρίδα της μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών.
Οι αιώνες περνούν τον 13ο αιώνα στον Πόντο επικρατούν πλέον οι Οθωμανοί Τούρκοι. Οι ντόπιοι πληθυσμοί θα υποστούν γλωσσική αφομοίωση αλλά θα διατηρήσουν την θρησκευτική τους συνείδηση και την φυλετική αυτοτέλεια τους. Έλληνες δηλαδή Πόντιοι που ομιλούν τουρκικά. Αλλά, τα γράφουν με Ελληνικούς χαρακτήρες Οι γνωστοί μας Καραμανλήδες. Οι Οθωμανοί θα ονομάσουν την Θεοδωρούπολη, Σαφράνμπολου και το όνομα αυτό θα διατηρηθεί μέχρι τώρα. Σαφράμπολη για τους Έλληνες, πόλη του σαφράν. Εδώ καλλιεργείται το περίφημο φυτό σαφράν, ο γνωστός μας κρόκος. Το σαφράν υπήρξε διαχρονικά το κύριο εμπορεύσιμο προϊόν της Σαφράμπολης αποφέροντας της τεράστια κέρδη.
Το σαφράν κι η αργυροχρυσοχοΐα οι πηγές του μεγάλου πλούτου της Σαφράμπολης έως την εγκατάλειψη της το 1922. Η Σαφράμπολη υπήρξε διάσημη πόλη της αργυροχρυσοχοΐας με εξαγωγές στην Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Δυτική Ασία.Διάσημα τα κοσμήματα της Σαφράμπολης με πρώτη ύλη το κοράλι.
Αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής άνθισης της πόλης κι η αντίστοιχη καλλιτεχνική και πνευματική της πρόοδος. Δείγμα δε του πλούτου της τι άλλο;
Τα σπίτια των κατοίκων της.
Η Σαφράμπολη που ήταν κτισμένη σε υψόμετρο 430 μέτρων και την διέσχιζε ο περίφημος ποταμός Ασημοπόταμος με τα πολλά γεφύρια, χωριζόταν σε δυο τμήματα.
Βορειοδυτικά και πάνω από χαράδρα 70 μ. ήταν η Ελληνική συνοικία το KURAN KOY και νοτιοανατολικά ήταν η τουρκική γειτονιά (μαχαλάς) όπου κι η αγορά της πόλης. Πολλά νερά -50 βρύσες νερού διέθετε η πόλη-, εύφορη γη. Η δε καλλιέργεια της γης ήταν μία από τις ασχολίες των Ελλήνων της Σαφράμπολης που υπήρξαν κι έμποροι, τεχνίτες και μεταποιητές, ασχολήθηκαν με τα χαλιά, το σαφράν και την αργυροχρυσοχοΐα. Κι όχι μόνο.
Η οικοδομή γνώρισε τεράστια άνθιση με τους χτίστες της Σαφράμπολης να οικοδομούν σπίτια αριστουργήματα αρχιτεκτονικής τέχνης, σπίτια από τα οποία 1038 σε αριθμόν όταν διώχτηκαν βίαια οι Ελληνες από τη γη τους, ήταν η αιτία να ενταχθεί η πόλη από το 1994 στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Οι χτίστες της Σαφράμπολης είχαν δική τους οργανωμένη συντεχνία και τα σπίτια ήταν καθαρά Ελληνική υπόθεση εφόσον οι Τούρκοι δούλευαν μόνο ως βοηθοί. Η Αρχιτεκτονική των σπιτιών της Σαφράμπολης, μονώροφα, διόρωφα, τριόρωφα από ξύλο και πέτρα με μεγάλη ομοιότητα με τα Μακεδονίτικα διαδόθηκε σε όλα τα Βαλκάνια.
Αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής άνθισης της πόλης κι η αντίστοιχη πνευματική, καλλιτεχνική κλπ. Η Σαφράμπολη ήταν πόλη στρατηγικής σημασίας γιατί βρικόταν στον κυριότερο εμπορικό δρόμο που ένωνε Κωνσταντινούπολη-Δύση κι ήταν μεγάλος διαμετακομιστικός σταθμός μεταξύ Κωνσταντινούπολης (απείχε από αυτήν 400 χλμ.), Αρμενίας και Περσίας.
Βρισκόμαστε στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα και στη Σαφράμπολη κατοικούν περίπου 3.000 τουρκόφωνοι Έλληνες-Καραμανλήδες και 5.000 Τούρκοι και το 1871 στο υψηλότερο σημείο της Ελληνικής συνοικίας θα κτιστεί ο Ναός του Αγίου Στεφάνου, το καμάρι των Ελλήνων. Όπως μας ενημερώνει η Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού ο υπέρλαμπος Ναός διέθετε δυο επιβλητικά κωδωνοστάσια.
1912: Βαλκανικοί Πόλεμοι
Ελλάδα-Βουλγαρία-Σερβία έναντι Τουρκίας και των συμμάχων της Γερμανών. Τώρα αρχίζει το δράμα για την Σαφράμπολη και θα αρχίσει να γράφετε η τελευταία Σελίδα της Ελληνικής ιστορίας της. Οι Τούρκοι προχωρούν σε επιστράτευση των κατοίκων και φυσικά και των Ελλήνων εφόσον είναι Τούρκοι υπήκοοι. Όσοι αρνούνται κρύβονται στα βουνά. Το 1914 μετά την πανωλεθρία που υπέστη η Τουρκία από τις συμμαχικές δυνάμεις άρχισε την εφαρμογή του ‘σατανικού’ σχεδίου με το όνομα «Αμελέ Ταμπουρού» (Τάγματα Εργασίας). Εδώ στέλνονται από τους Τούρκους οι Έλληνες να εργαστούν σε έργα οδικά, οικοδόμησης κλπ κάτω από τραγικές συνθήκες, με χρήση βίας, ασιτία, κρύο κλπ., που κανονικά θα έπρεπε να ονομάζονται Τάγματα εξόντωσης εφόσον ελάχιστοι επέστρεφαν πίσω υγιείς, ελάχιστοι κατάφερναν να δραπετεύσουν κι αν το πετύχαιναν κρύβονταν. Μεγάλο μέρος της εξολόθρευσης των Ελλήνων οφείλεται στα «Αμελέ Ταμπουρού».
Σε αυτά τα ταραγμένα για τους Μικρασιάτες και Πόντιους χρόνια και το 1916 αρχίζει η εφαρμογή του β’ μέρους του σχεδίου εξαφάνισης του Ελληνικού στοιχείου από την Μ. Ασία. Το 1916 αρχίζει στη Σαφράμπολη –όπως και στις περισσότερες εμπορικές πόλεις της τότε Τουρκίας το μποϋκοτάζ των Ελληνικών μαγαζιών, φυλακίσεις των προυχόντων της πόλης, τρομοκρατία από τους Τσέτες μέχρι το 1919 που οι Σαφραμπολίτες μαθαίνουν για την προέλαση του Ελληνικού Στρατού στην Μ. Ασία. Κάποιοι διαβλέποντας το μέλλον φεύγουν για Κωνσταντινούπολη ενώ οι πιο αισδιόδοξοι μένουν. Μένουν στη πόλη τους για να υποστούν τον εφιαλτικό ξερηζωμό από τη γη τους…
Η τουρική Διοίκηση της πόλης βγάζει διάταγμα όπου λέει ότι… επιτρέπει στους αλλόθρησκους κατοίκους να εγκαταλείψουν την πόλη. Αρχίζει ο εφιάλτης των Ελλήνων και το ταξίδι χωρίς επιστροφή.
Ο πρώτος Σταθμός των προσφύγων Σαφράμπολης κι άλλων πόλεων την ενδοχώρας η Κωνσταντινούπολη ( τότε υπό διεθνή έλεγχο με Αγγλική Διοίκηση). Όσων έφτασαν ζωντανοί κι όσων επέζησαν από την <φιλοξενία> των προσφύγων στις εγκαταστάσεις του Ερυθρού Σταυρού (γύρω στους 3.000).
Κατόπιν; Ελλάδα.
Άλλοι Σαφραμπολίτες πήγαν Σκύδρα, κάποιοι Θεσσαλονίκη κι η πλειοψηφία τους κατέληξε στον Κλεινόν Άστυ- Αττική. Και σε μία περιοχή της που την έλεγαν Ποδαράτες, νυν Νέα Ιωνία. Λάσπη, παράγκες, απόλυτη φτώχεια, ασθένειες κι οι κάποτε άρχοντες της Σαφράμπολης με τα αρχοντικά, τώρα ζητιάνοι στην άξενη Αθήνα σε παράγκες. Κατόπιν έχτισαν σπίτια από πλίνθο, δουλειά που γνώριζαν από την πατρίδα την Σαφράμπολη κι ευτυχώς γι’ αυτούς γιατί έτσι έβγαζαν και μεροκάματο για την οικογένεια τους.
Ζητιάνοι; Όχι. Περήφανος λαός, οικοδόμοι της Σαφράμπολης πόλης παγκόσμιας κληρονομιάς από τα σπίτια που άφησαν πίσω τους, σύγχρονοι δημιουργοί αριστουργημάτων αρχιτεκτονικής οι Σαφραμπολίτες συνέχισαν και συνεχίζουν…
Μόνοι, διωγμένοι από τους Τούρκους χάριν μιας συνθήκης αυτής της Λωζάνης και ξένοι και ανεπιθύμητοι στην Ελλάδα, εδώ στα λασπόνερα της Νέας Ιωνίας θα κτίσουν κι ένα μικρό ξύλινο εκκλησάκι για τον μόνο ίσως φίλο τους.
Τον Άγιο Στέφανο τον προστάτη της παλιάς γης τους, της Σαφράμπολης, και θα τοποθετήσουν εκεί τα κειμήλια που είχαν φέρει μαζί τους από την εκκλησία της πατρικής πόλης. (Το 1950 ενεκαινιάσθη στη Σαφράμπολη Ν. Ιωνίας υπό του Επισκόπου Ευρύπου Αλεξίου ο σημερινός ναός απομίμηση του πατρώου.
Ο Ναός του Αγίου Στεφάνου στην Σαφράμπολη έχει μετατραπεί σε τζαμί, το Ulu Cami).
Σαφράμπολη, πόλη με τα 1038 Ελληνικά σπίτια απαράμιλλης ομορφιάς και Τέχνης αιτία που η πόλη γράφτηκε το 1994 στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και που από το 1999 χαρακτηρίστηκε επίσημα Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μόνο που οι Έλληνες ιδιοκτήτες δεν μένουν πλέον εκεί…
Για τους ενδιαφερόμενους για την Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού και γενικά της Μ.Ασίας και για εκτενή ενημέρωση κυκλοφορεί το βιβλίο : ‘Σαφράμπολη μέσα από την Ιστορία’/ Ι.Αρτόπουλος/Θεσσαλονίκη.
Πηγές:
ομάδα facebook- Σαφράμπολη η γενέτειρα των προγόνων μας/
εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, εκδόσεις Μαλλιάρης/
Σαφράμπολη ή Δάδυβρα των Ελληνιστικών Χρόνων ή Θεοδωρούπολη της Παφλαγονίας των Βυζαντινών, Σταύρου Π. Καπλάνογλου, efkozani.gr..
Στις φωτογραφίες:
– Χάρτης της Σαφράμπολης
– Το Ελληνικό σχολείο τάξη του 1889-1900
– Έλληνες απόγονοι Σαφραμπολιτών σε επίσκεψη τους στην πατρώα γη
– Η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου νυν Ulu Cami μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους,
– Αρχοντικά Ελλήνων
– Ο Ναός του Αγίου Στεφάνου στη Ν.Ιωνία.
Φωτογραφίες της σύγχρονης τουρκικής Σαφράμπολης (τουρκικά:Safranbolu) από την σελίδα:Photography Tyrkiye.
To Video από το διαδίκτυο.
Για το chiosnews.com
Τασσώ Γαΐλα
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
