Ιστορία
Επέτειος: 100 Χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή
2. Κιρκιντζές (Şirince) , το χωριό ‘μύθος’ της Μικράς Ασίας
Γράφει η Τασσώ Γαΐλα.
Στα πλαίσια της παρουσίασης 10 πόλεων της Μικράς Ασίας, Ελληνικών πόλεων που έχασαν τον γηγενή Ελληνικό πληθυσμό τους μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών, σήμερα θα επισκεφτούμε όχι μια πόλη αλλά ένα χωριό:
Το Κιρκιντζέ για τους Έλληνες μέχρι το ’22 κατοίκους του και Koyu Şirince ( Τούρκικα =χωριό Σιριντζέ), ένα χωριό με… αρχιτεκτονική Πηλίου.
Μαγευτική η ομορφιά του πνιγμένο κυριολεκτικά μέσα στο πράσινο λες κι είναι από παραμύθι, λες κι ο χρόνος δεν έχει αγγίξει αυτό το μέρος…
Πολλοί πιστεύουν ότι το Κιρκιντζέ διαθέτει μια ξεχωριστή ενέργεια επειδή εκεί γεννήθηκε-σύμφωνα με το μύθο-, η θεά Άρτεμις των δασών και του κυνηγιού κι από εδώ-σύμφωνα με θρησκευτική παράδοση-, αναλήφθηκε η Παναγία στους Ουρανούς.
Όμως το Κιρκιντζέ ή Σιριντζέ έγινε διάσημο παγκοσμίως το 2012 κι αυτό χάρη στην προφητεία των Μάγια σύμφωνα με την οποία:
Στις 21 Δεκεμβρίου του 2012 θα ερχόταν… το τέλος του κόσμου(!) και μόνο δύο χωριά ένα στα Πυρηναία Όρη της Γαλλίας και ο Κιρκιντζές θα αποτελούσαν ασφαλές καταφύγιο οπότε πολλοί έσπευσαν εκεί… για να σωθούν ενώ ταυτόχρονα το χωριό έτυχε παγκόσμιας δημοσιότητας.
Το Şirince (Σιριντζέ) λοιπόν, είναι ένα χωριό 600 κατοίκων στην επαρχία Σμύρνη της Τουρκίας, που βρίσκεται περίπου 8 χιλιόμετρα από την Έφεσο και 48 από την Σμύρνη.
Η περιοχή γύρω από το χωριό έχει ιστορία που χρονολογείται από την ελληνιστική περίοδο(323-31 π.Χ.).
Ο Κιρκιντζές βρίσκεται σε μια εύφορη κοιλάδα κοντά στην αρχαία Έφεσο και στον ευρύτερο χώρο του χωριού εντοπίζονται επίσης ένα υδραγωγείο-στην αρχαιότητα ο Κιρκιντζές ήταν η κύρια πηγή νερού για την Έφεσο-, αυτάτιστα κτίσματα ελληνιστικής εποχής και βυζαντινά παρεκκλήσια.
Ένα από αυτά βρίσκεται σε σπήλαιο και φέρει τοιχογραφίες 14ου και 15ου αιώνα.
Η ίδρυση του χωριού πιθανολογείται τον 15 αιώνα όταν εγκαταλείφθηκε η Έφεσος ενώ μεγάλη άνθιση ο οικισμός γνώρισε τον 19 αιώνα.
Περίπου 600 σήμερα οι κάτοικοι του, το τουρκικό του όνομα είναι Şirince που το έδωσαν οι Τούρκοι μετά το 1922 και την εγκατάλειψη του από τους Έλληνες κατοίκους του. Μέχρι τότε η Ελληνική ονομασία του ήταν… Κιρκιντζές…
Σας θυμίζει κάτι;
<Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μας, ο Κιρκιντζές, ήταν ένα δείγμα του. Κοντά στο Θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά, και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, ώρες δρόμο, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια.
Μεγαλοτσιφλικάδες δεν είχαμε στον Κιρκιντζέ να ρουφούν το μεδούλι μας. Δύσκολο να μας φάει εμάς, κείνη την εποχή, τα’ αμανάτι. Ο κάθε χωριανός ήτανε νοικοκύρης στη γη του. Είχε το δίπατο σπίτι του, είχε και τον εξοχικό κούλα του, με μποστάνια, καρυδιές, μυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές και κερασιές. Και δεν ξεχνούσε να φυτεύει κι ανθόκηπους για το κέφι του. Τι του στοίχιζε σαν είχε εκείνα τα γάργαρα νερά και τα πηδηχτά ρυάκια, που κελάριζαν χειμώνα – καλοκαίρι!…>.
Έτσι περιγράφει τον Κιρκιντζέ στο βιβλίο της “Ματωμένα Χώματα”(1966) η συγγραφέας μας Διδώ Σωτηρίου. (Αϊδίνιο,1909-Αθήνα, 2004).
Το χωριό Κιρκιτζές για πρώτη φορά αναφέρεται από ταξιδιώτες της εποχής το 1747. Ο Κιρκιντζές την εποχή εκείνη κατοικούνταν από Χριστιανούς Ορθόδοξους, που ωστόσο μιλούσαν μόνο τουρκικά. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο πληθυσμός του χωριού ξεπέρασε τους 4.000, ανάμεσά τους και λίγοι μουσουλμάνοι, που είχαν διοριστεί σε κρατικές θέσεις. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι το 1919 ο αριθμός των κατοίκων έφτασε τους 7.000 χιλιάδες και ήταν όλοι Χριστιανοί ορθόδοξοι, πληθυσμός που ωστόσο μειώθηκε στους 3.500.
Το χτίσιμο των σπιτιών αναλάμβαναν οι Καρπάθιοι και Μυτιληνιοί τεχνίτες. Το χωριό φημίζεται για τα σύκα του και το κρασί το οποίο γίνεται από διάφορα φρούτα (φράουλα, κεράσι, πεπόνι κτλ). Εδώ υπήρχε ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Ιωάννου και η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, όπου γινόταν το μεγαλύτερο πανηγύρι του χωριού, αλλά και πολλά ξωκλήσια, όπως του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Τριάδας, του Αρχάγγελου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, της Αγίας Κυριακής, του Αγίου Κωνσταντίνου και του Αγίου Αθανασίου.
Ο Κιρκιτζές είχε 4 συνοικίες που τις χώριζε ένα ρέμα και στη μία συνοικία ήταν τα μαγαζιά.
Ο Απάνω Μαχαλάς, ο Κάτω Μαχαλάς, το Γκοζλούκ Μαχαλεσί και το Ασακί τσαρσί (Αϊβαλί τσαρσί), όπου υπήρχαν κυρίως καφενεία.
Ο τρόπος ντυσίματος των κατοίκων δε διέφερε και πολύ από εκείνον των Τούρκων, καθώς οι γυναίκες κάλυπταν το πρόσωπο τους και οι άνδρες οπλοφορούσαν .
Πέτρινα διώροφα σπίτια με κεραμίδια στην κλασσική αρχιτεκτονική Πηλίου και Ηπείρου, άλλα τώρα ανακαινισμένα κι άλλα χαλάσματα…
Τα περισσότερα σπίτια του χωριού, χωριό που δεν έμοιαζε με κανένα άλλο Ελληνικό της Μ. Ασίας, ήταν διώροφα, ενώ υπήρχαν και περίπου 30 μονώροφα. Τα σπίτια είχαν από 2 ως 6 δωμάτια. Όλα τα σπίτια σκεπάζονταν με κεραμίδια και δεν είχαν ταράτσες. Κάθε σπίτι είχε υπόγειο, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη ή στάβλος.
Κιρκιντζές-Sirince, Η ονομασία του
Σύμφωνα με την ιστορία, το χωριό κατοικήθηκε αρχικά από Οθωμανούς Έλληνες (σκλάβους) δίνοντάς του την ονομασία Kirkinca – που σημαίνει «σχεδόν άσχημο» έτσι ώστε να αποτρέψουν τους επόμενους, από το να εγκατασταθούν. Στη συνέχεια και γύρω στο 1926 -όπως ήδη αναφέρθηκε-, ο τότε κυβερνήτης Izmir αποφάσισε να το μετονομάσει σε Sirince, που στα τούρκικα σημαίνει «σχεδόν όμορφο» ονομασία που κρατάει μέχρι σήμερα και επιβεβαιώνει απόλυτα τον τόπο.
(Επίσημα σε παλιά Ελληνικά έγγραφα αναφερόταν ως “Ορεινή Έφεσος”).
Άλλη εκδοχή:
Kirk (κίρκ) στα Τούρκικα σημαίνει σαράντα, γι’ αυτό πήρε το χωριό το όνομα Κιρκιντζέ από 40 Ελληνικές οικογένειες που το επέλεξαν σαν τόπο κατοικίας τους όταν έφυγαν από τσιφλικά που δούλευαν ως δουλοπάροικοι.
Ενώ μία άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα Κιρκιντζέ προκύπτει πάλι από τον αριθμό Kirk (σαράντα) γιατί το χωριό ήταν το τεσσαρακοστό στον κατάλογο του νομού Αϊδινίου.
Ο Κιρκιντζές πράγματι συνιστά σπάνιο και όμορφο παράδειγμα χριστιανικής αρχιτεκτονικής της οθωμανικής περιόδου.
Εκκλησίες
Η μεγαλύτερη ήταν του Αγίου Ιωάννου που χτίστηκε το 1805 και επισκευάστηκε το 1904. Σε αυτήν, ως Μητρόπολη του χωριού, φυλασσόταν το θεωρούμενο χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Αγίου Ιωάννου, το οποίο δυστυχώς χάθηκε στην Καταστροφή.
Η εκκλησία ήταν τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και είχε διαστάσεις 20,20 × 13,40 μ..
Στον αυλόγυρό της βρισκόταν το γραφείο στο οποίο συνεδρίαζε η δημογεροντία και εκεί δεχόταν ο μητροπολίτης τους πιστούς, όταν ερχόταν στο χωριό.
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στον Απάνω Μαχαλά, είχε μέτριες διαστάσεις και ήταν μονόχωρο οικοδόμημα.
Ίσως να είναι αυτή η εκκλησία στην οποία αναφέρονταν οι περιηγητές από το 1747 χωρίς να μνημονεύουν το όνομά της.
Οι δύο εκκλησίες του χωριού μετατράπηκαν σε τζαμιά μετά την αναγκαστική αναχώρηση των ορθόδοξων κατοίκων.
Πλάκα εντοιχισμένη στον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου
<Ο περικαλλής ούτος ναός του Προφήτου και Βαπτιστού Ιωάννου του Προδρόμου ανοικοδόμηται εκ βάθρων προστασία τε και εμμελεία του θεοφιλεστάτου επισκόπου Αγίου Ηλιουπόλεως Κου Καλληνίκου του Σιφνίου διά συνδρομής δε και βοηθείας πάντων των ευσεβών Χριστιανών, εντοπίων τε και ξένων, εις την αποπεράτωσιν του οποίου συνέβησαν έξοδα όχι ολίγα, επειδή τελειωθείς το πρώτον εκρεμνίσθη και δι’ αδρών αύθις και μεγάλων αναλωμάτων, κόπου τε πολλού και δυσχερείας ότι πλείστης τέλος έσχεν αίσιον τη του Θεού βοηθεία κατά το 1805 έτος, κατά μήνα Σεπτέμβριον.>.
Εκπαίδευση
Σχολείο στον Κιρκιντζέ υπήρχε από το 1832 με ένα δάσκαλο και δέκα μαθητές.
Το ονόμαζαν <Μεγάλο Σχολείο> λόγω των διαστάσεων του και σήμερα είναι το Εστιατόριο <‘Άρτεμις>.
Το 1855 ιδρύθηκε σχολείο στο χωριό από τη φιλεκπαιδευτική εταιρία «Όμηρος» της Σμύρνης.
Στις αρχές του 20ου αι. τα σχολεία έγιναν τρία, αρρένων, θηλέων και νηπιαγωγείο.
Σε κάθε τάξη δίδασκε διαφορετικός δάσκαλος. Οι μαθητές μιλούσαν υποχρεωτικά ελληνικά και στο σχολείο δεν χρησιμοποιούσαν τουρκικά.
Υπήρχε παιδονόμος που πρόσεχε να μη μιλάνε οι μαθητές τουρκικά. Γύριζε ώσπου να σκοτεινιάσει κι αν πάνω στο παιγνίδι ξεχνιόταν και μιλούσαν τουρκικά πήγαινε και έκανε παράπονα στους γονείς.
Την περίοδο 1912-1922 στο σχολείο θηλέων δίδασκαν πέντε δασκάλες και σπούδαζαν 250 μαθήτριες.
Στο σχολείο αρρένων τρεις δάσκαλοι δίδασκαν 370 μαθητές, ενώ το νηπιαγωγείο παρακολουθούσαν 260 νήπια.
Το αρρεναγωγείο μαζί με το νηπιαγωγείο βρίσκονταν στον αυλόγυρο του Αγίου Ιωάννου.
Στο αρρεναγωγείο δίδασκαν δυο δάσκαλοι.
Το παρθεναγωγείο βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στον Απάνω Μαχαλά.
Το ‘τέλος’ της παρουσίας Ελλήνων στον Κιρκιντζέ…
Στον πρώτο διωγμό των Ελληνορθόδοξων, το 1914, οι χριστιανοί κάτοικοι του χωριού δεν εκδιώχθηκαν, ενδεχομένως λόγω της απομόνωσης του χωριού.
Από το 1914 ως το 1917 έφτασαν στο χωριό Τουρκοκρητικοί πρόσφυγες. Η εγκατάσταση των προσφύγων αυτών επέφερε τριβές με τους κατοίκους του χωριού. Σημειώθηκαν μάλιστα συμπλοκές και φόνοι.
Κατά τη μικρασιατική καταστροφή το χωριό εγκαταλείφθηκε από τους ορθόδοξους κατοίκους του και αρκετοί από τους πρόσφυγες του Κιρκιντζέ ίδρυσαν την Νέα Έφεσο στο νομό Πιερίας.
Ιερό προσκύνημα: Παναγία Γαλατερή
Έξω από το χωριό βρισκόταν και η τοποθεσία της Παναγίας Γαλατερής (Sütlü panagia), η οποία ήταν ιερή και για τους μουσουλμάνους.
Ονομάστηκε έτσι διότι από ένα βράχο έτρεχε νερό (ενίοτε και γάλα, σύμφωνα με την παράδοση), που θεωρούνταν θαυματουργό.
Ο Κιρκιντζές σήμερα
Ποια είναι η εικόνα στο χωριό σήμερα;
Ο Κιρκιντζές ανέκαμψε. Τα σπίτια του έχουν ανακαινισθεί και η κακώς εννοούμενη τουριστική ανάπτυξη δεν τον άγγιξε.
Οι χωριάτισσες πωλούν στις αυλές δαντέλες, χειροτεχνήματα, μαρμελάδες, σταφίδες, σαπούνια, μπαχαρικά, αποξηραμένα λουλούδια, κουκλάκια, ενώ φημισμένα είναι τα φρούτα και το κρασί από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή.
Είναι ένα χωριό διατηρητέο, ίσως το ομορφότερο στην Τουρκία, σίγουρα το μόνο που υμνείται στη λογοτεχνία δυο λαών.
Χαρά, λύπη, νοσταλγία, θυμό, ενθουσιασμό, ευτυχία, θλίψη, συγκίνηση, συναισθήματα που προκαλεί μια επίσκεψη στον Κιρκιντζέ το ωραιότερο χωριό της Τουρκίας που υμνήθηκε από την λογοτεχνία όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Τουρκίας.
Το 1946, ο Σαμπαχαττίν Αλή Μπέη (1909-1948) στο διήγημά Circince (Τσιρκίντζε) δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες
(Σε αυτή την έκδοση των διηγημάτων του Σαμπαχαττίν Αλή το τελυταίο διήγημα είναι το Circince).
Σοκάρεται από την ερημωμένη όψη των σπιτιών, την εγκατάλειψη των κτημάτων και την ανικανότητα των νεοαφιχθέντων, πρώην καπνεργατών, να καλλιεργήσουν τα κλήματα και τα σύκα.
Αξίζει να σημειωθεί πως δυο χρόνια μετά τη δημοσίευση του διηγήματος ο Σαχμπατίν Αλή δολοφονήθηκε.
(Σημείωση:
Ο Σαμπαχαττίν Αλί είναι ο συγγραφέας του διάσημου βιβλίου
<Η Μαντόνα με το γούνινο παλτό> και στο βιβλίο του Τσιρκίντζε αναφέρεται στους Τουρκοκρητικούς Μουσουλμάνους που εγκαταστάθηκαν από το 1914 στον Κιρκιντζέ και δεν γνώριζαν την καλλιέργεια γης μιλούσαν δε Ελληνικά κι η προσαρμογή τους εκεί ήταν δύσκολη).
Βοηθήματα.
http://constantinoupoli.com
http://www.windmills-travel.com/gr/album
Εγκυκλοπαίδεια μείζονος Ελληνισμού.
Φωτογραφίες: διαδίκτυο.
Τασσώ Γαΐλα.
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
