Ένα λιτό θρησκευτικό μνημόσυνο στο γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Συμεών στην ομώνυμη γειτονιά για τον ανθυπολοχαγό της Συμμαχικής αποστολής Ιάσονα Καλαμπόκα (Γιώργη Σταυράκη, το όνομα που κυκλοφορούσε την περίοδο της Κατοχής) έγινε η αφορμή να γραφτούν ηθελημένα ή αθέλητα ιστορικές ανακρίβειες.
Η ιστορία της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης στη Χίο γράφτηκε με το άλικο αίμα των πατριωτών που βρέθηκαν απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα στο Κοντάρι, στη Σαλονίκη, στην Καισαριανή ή πέρασαν φρικτά βασανιστήρια στις φυλακές της Μέρλιν, του Παύλου Μελά ή στα Γερμανικά στρατόπεδα Μπεργκενάου ή στις εξορίες της Φολεγάνδρου, της Ανάφης , της Κιμώλου κλπ.
Η αναφορά συγγενικού προσώπου του ότι:
«Θέλουμε να αναπαυθούν ακόμη και εκείνοι που τον πρόδωσαν, γιατί η απάντηση της αγάπης είναι συγχώρεση» φέρνει στην επιφάνεια ένα έωλο μετακατοχικό συκοφαντικό επιχείρημα της παρακρατικής Εθνικής Οργάνωσης Χίου (ΕΟΧ) που θέλοντας να αμαυρώσει την προσφορά των ΕΑΜικών αγωνιστών κυκλοφορούσε στην πιάτσα του νησιού την αήθη συκοφαντία ότι: «ο Ιάσονας Καλαμπόκας προδόθηκε από τους συναγωνιστές του για να του πάρουν τις λίρες».
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΕΑΜΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ
ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΜΑΤΙΝΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ- ΧΙΩΤΙΚΟΥ- ΛΑΟΥ
Γράφει ο Γιώργης Η. Αμπαζής
συνταξιούχος δάσκαλος
Μέλος του Γενικού Συμβουλίου της
ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ
Είναι πράγματι ιστορικά καταγεγραμμένο ότι μετά την απελευθέρωση του νησιού και το Παγχιακό συλλαλητήριο του ΕΑΜ, στις 10 Σεπτέμβρη 1944, αλλά και την ανάληψη της εξουσίας από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, οδήγησε τις αστικές πολιτικές δυνάμεις και τα κατάλοιπα της μεταξικής δικτατορίας, που ήταν απόντες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (ντόπιοι εμποροβιομήχανοι και μαυραγορίτες) όταν διαπίστωσαν ότι χάνουν την εξουσία να ξεκινήσουν μια συκοφαντική εκστρατεία συνεπικουρούμενοι από τη φίλο-γερμανική εφημερίδα «Πρόοδος» για «τις λίρες του Καλαμπόκα, που έφαγαν οι ΕΑΜίτες, και τον πρόδωσαν και πλούτισαν ορισμένοι» κ.α..
Η περίοδος που ακολούθησε μετά την συμφωνία της Βάρκιζας το Φλεβάρη του 1945 στιγματίστηκε από τη «Λευκή τρομοκρατία» εναντίον των Εαμικών δυνάμεων, των κομμουνιστών και πατριωτών με πογκρόμ επιθέσεων, συλλήψεων, σπάσιμο γραφείων, τυπογραφείων, απαγόρευση έκδοση εφημερίδων, ξυλοδαρμών, βασανισμών, δικαστικών διώξεων, εκτοπισμών και εξοριών.
Η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις, και αφορισμούς, ειδικά από αυτούς που από την επόμενη χρονιά το 1945, απαγόρευαν το μνημόσυνο του Ιάσωνα Καλαμπόκα, όταν οι ΕΑΜίτες διέσωσαν τον τάφο του.
Όπως η ιστορία δεν γράφτηκε από αυτούς που λιποτάκτησαν ή κρύφτηκαν στο καβούκι τους ή πέρασαν ανοικτά στην υπηρεσία του κατακτητή, στα πέτρινα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής (1941-1944).
Γράφτηκε από αυτούς που όρθωσαν το ανάστημά τους και παρά τις δυσκολίες μπήκαν μπροστά για το ψωμί του λαού και το διώξιμο του καταχτητή.
Οι καιροί είναι μενετοί… Στη λάσπη της καπιταλιστικής βαρβαρότητας οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης ποτέ δεν κυλίστηκαν… ούτε αυτοί που συνέχισαν πιστά τα «….ματωμένα τους βήματα», γιατί πίστεψαν και δρουν με γνώμονα την κοινωνική δικαιοσύνη, γιατί συγκρούονται καθημερινά με όλες εκείνες τις αντιλαϊκές πολιτικές που τσακίζουν τη λαϊκή οικογένεια και τα παιδιά της.
Οι δεκαπέντε αφηγήσεις πρωταγωνιστών του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) που καταγράφουν τα ιστορικά γεγονότα όπως τα έζησαν στο βιβλίο του συναγωνιστή Παναγιώτη Καρασούλη:« Χίος 1943-1944, Συμμαχική στρατιωτική αποστολή και Εθνική Αντίσταση» β’ έκδοση απαντούν με στοιχεία και τεκμηριώνουν την ιστορική αλήθεια, δίνοντας σαφή απάντηση για το κλίμα των τελευταίων ημερών της Γερμανικής Κατοχής, την προσωπικότητα του Ιάσωνα Καλαμπόκα και τη νηφάλια –υπεύθυνη στάση των ηγετικών στελεχών του ΕΑΜ.
Στα πλαίσια αυτά καταγράφουμε τι έγραφε ο συλλογικός εκφραστής των κομμάτων του ΕΑΜ, η εφημερίδα «Πρωτοπόρος» στις 20 Δεκέμβρη 1945:
« Είναι μια αναγκαία αναδρομή στο παρελθόν. Στο ολόφωτο καλοκαιριάτικο απόγευμα της 7ης Σεπτέμβρη του 1944. Τη μέρα που ο ανθυπολοχαγός Ιάσονας Καλαμπόκας, αρχηγός της στρατιωτικής αποστολής του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής στο νησί μας, ξεψύχησε στο πεζοδρόμιο του Αγίου Συμεών χτυπημένος προδοτικά από τους Ούνους.
Εκτελώντας διαταγή του στρατηγείου είχε από μέρες προσωπική επαφή με ομάδα Γερμανών του φυλακίου Κονταρίου . Το Ε.Α.Μ. που τον είχε κάτω από την προστασία του είχε σοβαρές αντιρρήσεις για το εγχείρημα. Ήθελε να αποτρέψει την προσωπική επαφή για να τον προφυλάξει. Του πρότεινε κάποιος συναγωνιστής να αναλάβει την υπόθεση, που θα ήταν περισσότερο γνώστης προσώπων και πραγμάτων. Δεν άκουσε. Το θάρρος του τον έσπρωχνε να πιστεύει πως οι Ούνοι ήταν ανίσχυροι πια να κάμουν το κακό. Πραγματικά ο αγώνας των πατριωτών τους είχε αναγκάσει να αποτραβηχτούν φοβισμένοι στη φωλιά τους. Όμως τα θηρία είχαν ακόμα αρκετά αποθέματα από σαδιστική μανία για καταστροφή και θάνατο.
Στις 6 το απόγευμα της 7-9-44 ο Καλαμπόκας περιμένει στο μαγαζί του Κ. Κουρουνιώτη στη συμβολή των δρόμων Απλωταριάς- Αγίου Συμεών (σήμερα ονομάζεται Ι. Καλαμπόκα).
Μια παρέα Γερμανών διασχίζει από ώρα την Απλωταριά με καταφανή νευρικότητα. Σε λίγο περνούν μπροστά από το κατάστημα Κουρουνιώτη. Ο Καλαμπόκας φεύγει και κατευθύνεται προς τη νοτιά. Οι Ούνοι ακολουθούν. Ο Ιάσονας ίσως περιμένει την απάντησή τους. Μια στιγμιαία πάλη και μερικοί πυροβολισμοί είναι η απάντηση που δίνουν τα τέρατα».
Οι μαρτυρίες των μελών και στελεχών του ΕΑΜ της εποχής εκείνης είναι βαρύνουσας σημασίας στην εξαγωγή συμπερασμάτων που αφ’ ενός τον έζησαν και αφ’ ετέρου στα πλαίσια της υπαγωγής του ΕΛΑΣ στο Βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής με τη συμφωνία της 5ης Ιούλη 1943, ( υπήρξε πολιτικό και στρατιωτικό λάθος του ΚΚΕ, στρατηγικής σημασίας, γιατί περιόριζε την αυτοτέλεια του ΕΛΑΣ, διευκόλυνε την υπονομευτική δράση των Βρετανών και των Ελλήνων αστών εναντίον του και εναντίον του ΕΑΜ και ταυτόχρονα έδινε τη δυνατότητα να αλλάξει ο εγχώριος συσχετισμός δυνάμεων υπέρ της αστικής τάξης με τη στήριξη της Αγγλίας, καλλιεργώντας και νέες αυταπάτες σχετικά με το ρόλο των «συμμάχων») που αναγνωριζόταν ως ανώτερη στρατιωτική διοίκηση για την οργάνωση και διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Ο Ιάσονας Καλαμπόκας ορίσθηκε από αυτό, να συνεργάζεται με τη μοναδική αντάρτικη οργάνωση στο νησί το ΕΑΜ.
Ο Μανόλης Καμπάνης, μέλος του ΕΑΜ, εκείνη τη μέρα βρισκόταν στην Απλωταριά , στο ζαχαροπλαστείο του Δασκαλάκη (Μέλισσα) όταν πέρασαν οι Γερμανοί βιαστικοί… και αφηγείται:
«Σκέφτηκα να τους παρακολουθήσω με προφύλαξη από μεγάλη απόσταση. Αλλά πριν αποφασίσω άκουσα τρεις πυροβολισμούς και σε λίγο τους βλέπω να επιστρέφουν πίσω. Εγώ προχώρησα προς τα επάνω, στο δρόμο του Αγίου Συμεών και στα είκοσι μέτρα μακριά βλέπω καταγής έναν και γνώρισα τις αρβύλες με τις σόλες από λάστιχο αυτοκινήτου. Ήταν ο Καλαμπόκας!
Δεν τολμούσε κανείς να πλησιάσει, γιατί φοβόντουσαν μήπως ξαναγυρίσουν οι Γερμανοί (…) εγώ αμίλητος και λυπημένος στάθηκα από πάνω του να δω μήπως ζει και να τον βοηθήσω. Το αίμα έβγαινε από δυο τρεις μεριές του στήθους και από το χέρι. Έφτασαν κι άλλοι. Γνώρισα το Διονύση Φιστέ τον πιάσαμε μαζί και τον μεταφέραμε λίγο παρακάτω στην κλινική του Πασπάτη (αρχή Ατσικής). Φωνάξαμε το γιατρό, όταν τον είδε είπε ότι δεν ζει…
Τον έψαξα και βρήκα ένα μπλοκάκι –σημειωματάριο, πολύ μικρό, το ρολόι του χεριού και μια χτένα τα οποία παρέδωσα στην οργάνωση του ΕΑΜ, στον Κώστα Ασυφίδη (τα πράγματα αυτά παραδόθηκαν με ευθύνη του Παναγιώτη Καρασούλη στον αδελφό του Ιάσονα).
Ο Ανδρέας Λοΐζος ήταν τότε γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ και αφηγείται το διάλογό του με τον Ι. Καλαμπόκα:
«Την Τρίτη πριν την Πέμπτη που σκοτώθηκε ο Ι. Καλαμπόκας πέρασε από το μαγαζί μου (Σκαναβή ) και μου λέει: «Ευρίσκομαι στα πρόθυρα μιας μεγάλης επιτυχίας».
Τότε κάναμε προσπάθειες αποθάρρυνσης των Γερμανών στρατιωτών. Προπαγανδίζαμε, ρίχναμε προκηρύξεις που τους λέγαμε ότι τώρα πια έχασαν τον πόλεμο. «Ελάτε μαζί μας κι εμείς σας υποσχόμαστε να σας σώσουμε και να σας φυγαδεύσουμε». Μάλιστα είχαν λιποτακτήσει τότε ένας Γερμανός και τρεις Ιταλοί.
Του λέω: « Ποια είναι η επιτυχία;»
Λέει: «Ευρίσκομαι σε επαφή με το γερμανικό φυλάκιο Κονταρίου, που είναι στο Μύλο»
«Γιώργο» του λέω: «πρόσεξε και εκτίθεσαι πολύ.
Μου απαντά ότι αυτοί είναι ξεψυχισμένοι…
«Πρόσεχε» του επαναλαμβάνω, «διότι το θεριό όταν ξεψυχά , τότε γίνεται πιο επικίνδυνο».
Έφυγε…
Ο Αντώνης Γλύκας, μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ, τότε αφηγείται:
«Τέλη Ιούλη 1944 με αρχές Αυγούστου ερχόμουνα από τα μανάβικα προς την πλατεία και αντίκρισα τον Καλαμπόκα. Περνούσε από το περίπτερο της Πίταινας (γωνία νομαρχίας) και μου έγνεψε να πάμε στον κήπο.
Εδώ με ρώτησε που πηγαίνω και του είπα «έξω».
«Κι εγώ το ίδιο» μου απάντησε: «πάω έξω να δω τη Μάννα». Προχωρώντας προς την έξοδο του δημοτικού κήπου εκεί που στέκονται τα λεωφορεία του Βροντάδου, ξαφνικά μου λέει: «Φύγε, φύγε γρήγορα!».
Γίνεται η όψη του κίτρινη κάμνει εκείνη τη χαρακτηριστική ρυτίδα στο μέτωπο και κινείται προς τα κάτω για να πέσει το πιστόλι στην παλάμη του.
Εγώ τράβηξα προς το άγαλμα του Κανάρη, αλλά είδα δύο Γερμανούς να κατεβαίνουν προς το μέρος που είναι τώρα ο Οίκος Ναύτη – εκεί υπήρχε Γερμανική υπηρεσία- και προχώρησαν προς τα κάτω χωρίς να αντιληφθούνε τον Καλαμπόκα.
Ξαναβρεθήκαμε στην έξοδο του κήπου και καθώς βαδίζαμε προς τα πάνω και μου είπε:
«Αυτοί οι δύο Γερμανοί ήτανε στο φυλάκιο του Κονταρίου, που τοποθετήθηκε μετά την ανατίναξη του οικίσκου των καλωδίων από τους κομάντος.
Πριν λίγες μέρες κολυμπούσανε εκεί και κολυμπούσα κι εγώ (…)Τους έκαμα προπαγάνδα να αυτομολήσουν και μου απάντησαν ότι την άλλη μέρα θα μου έλεγαν την απόφασή τους.
‘Όπως φαίνεται αυτοί είναι των Ες-Ες και δεν ξαναπάτησαν στο Κοντάρι, γι’ αυτό έλαβα τα μέτρα μου μόλις τους είδα». Νομίζω ότι ήταν αυτοί οι δύο που τον σκοτώσανε…
Στις 7 Σεπτέμβρη 1944 συνεδριάζαμε η Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ στο σπίτι του Ευαγγελινού στο Βαρβάσι, χωρίς να είναι ο Καλαμπόκας.
Συζητούσαμε τι μέτρα θα λάβομε… μετά το φευγιό των Γερμανών (…).
Τελειώνοντας τη συνεδρίαση κι ενώ ήμουνα έξω στ’ αμπέλι , άκουσα πυροβολισμούς από το μέρος της αγοράς και ξαφνιάστηκα.
Προχώρησα στο δρόμο κι αντικρίζω τον Κώστα Κουρουνιώτη πάνω σε ένα ποδήλατο και μου φωνάζει :
«Μην πας κάτω, Αντώνη, σκοτώσανε το Γιώργο».
Ήταν κατακίτρινος…
Του λέω : «Ποιο Γιώργο, το Μαυράκη;»
«Όχι», μου απαντά. «Τον ξένο»…
Και βέβαια η ανεκτίμητη μαρτυρία του ΕΑΜίτη λιμενεργάτη Γιώργη Μαυράκη ότι «ο Ι. Καλαμπόκας είχε κλείσει ραντεβού στο σπίτι της Αντώβικ με το Γερμανό διοικητή Βίνγκλερ, αλλά όταν πήγε στο σπίτι είδε δύο σταματημένα γερμανικά αυτοκίνητα και δεν πλησίασε…».
Η συμβολή του Παναγιώτη Καρασούλη, μέλους της Συμμαχικής αποστολής και ραδιοτηλεγραφητή της, να συγκεντρώσει τα ιστορικά τεκμήρια (το προσωπικό του ημερολόγιο συμβάντων, συνεντεύξεις, φωτογραφίες) αποτελεί ανεκτίμητη παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές στο να μάθουν από πρώτο χέρι την ιστορική αλήθεια.
Στην ιστορία του αγώνα του λαού μας θα μείνουν τα τηλεγραφήματα που απέστειλε ο ραδιοτηλεγραφητής Παναγιώτης Καρασούλης στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, για τη μέρα της απελευθέρωσης της Χίου.
- Τα ραδιοσήματα του Παναγιώτη Καρασούλη στέλνουν το ιστορικό τηλεγράφημα του ΕΑΜ, (201)για την ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ.
Υπουργείον Εσωτερικών Ελλάδος
Κάϊρον
Χίος πανηγυρίζει τη λευτεριά της stop
Γερμανοφασίστες εγκατέλειψαν το νησί stop
EΛΑΣ ανέλαβε την τάξη ΕΑΜ κατέλαβε εξουσίες stop
Λαός γιορτάζει για την κατάκτηση της λευτεριάς και της κυριαρχίας του stop
Ενδιαφερθήτε επισιτισμόν μας
ΕΑΜ
10/9/1944 , Ανδρέας Λοϊζος
- Το τηλεγράφημα του ΕΛΑΣ, (203) για την ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Υπουργείο Στρατιωτικών Ελλάδος
Κάιρον
Αναφέρω stop.
Γερμανοί αποχώρησαν νήσου πέμπτη πρωινήν σήμερον stop.
ΕΛΑΣ ανέλαβε τήρησιν τάξεως και ασφαλείας stop
Εκήρυξα στρατιωτικόν νόμον stop
Πολιτικαί, Δημοτικαί αρχαί ανελήφθησαν υπό ΕΑΜ stop
Διατάξατε…
10 Σεπτεμβρίου 1944
Διοικητής ΕΛΑΣ
Ηλίας Καναβούτσης
Αντισυνταγματάρχης
Η κατοχική Γερμανική περίοδος για τη Χίο δίνει σημαντικά ιστορικά στοιχεία που σηματοδοτούν πολύπλευρα την μετακατοχική ζωή των ανθρώπων της και τη στάση των κοινωνικών δυνάμεων της αστικής και εργατικής τάξης.
Η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση του Χιώτικου λαού δείχνει και σήμερα το δρόμο της προοπτικής και της ελπίδας μέσα από τη συλλογική συμμετοχή και δράση για τα δίκια του λαού μας.
Χίος 2 Οκτώβρη 2025,
Γιώργης Η. Αμπαζής
Μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ
