Η ΜΑΟΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΣΤΙΧΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ
Τις τελευταίες μέρες γίνεται πολύ κουβέντα σχετικά με το 1ο Μεσαιωνικό φεστιβάλ στα Μεστά της Χίου, που διοργανώνει η Περιφερειακή αρχή Β. Αιγαίου (ΝΔ- ΠΑΣΟΚ) επενδύοντάς το με θεατρικές, μουσικές αναπαραστάσεις, έκθεση, διαλέξεις, συναυλία κ.λ.π. και καλλιεργώντας στο λαό την αντίληψη ότι μπορεί να απολαύσει ένα φολκλορικό θέαμα, έξω και μακριά από την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής (ακρίβεια στα μεταφορικά μέσα, στη διαμονή, τη διατροφή κ.λ.π. και με υποβαθμισμένες τις συνθήκες περίθαλψης στο Κ.Υ. Πυργιού και τ’ άλλα Μαστιχοχώρια), αλλά και με μυθοπλασίες, που ξεπερνούν αντιεπιστημονικά τις γραπτές ιστορικές πηγές και καλλιεργούν ανιστόρητες πραγματικότητες.
Η Μεσαιωνική περίοδος- ιστορία της Χίου, όπως καταγράφεται μέσα από τα αξιολογότατα ιστορικά βιβλία όπως του Δρ. Αντωνίου Σ. Δαμαλά στο «Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΧΙΟΥ» και του Γεωργίου Ι. Ζολώτα στην «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ» οι οποίοι στηρίχτηκαν σε δεκάδες ιστορικά ντοκουμέντα, που ανέσυραν απ’ τα αρχεία της Βενετίας και Γενούης χαρακτηρίζεται από την κατάχτηση των νησιών της περιοχής, ως συνέπεια των ραγδαίων οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και των καταχτητικών πολέμων των Ενετών και Γενουατών, προκειμένου να προωθήσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα στην περιοχή.
Ας προστρέξουμε στην ιστορική επιστήμη που λέει ότι όλα αυτά που η Περιφερειακή αρχή αναφέρει ως στοιχεία της Μεσαιωνικής περιόδου της Χίου (οικισμοί, κάστρα, εκκλησιές, αλλά και γραπτές πηγές, προφορικές παραδόσεις και τραγούδια) δεν είναι τίποτα άλλο από τα δημιουργήματα των ανθρώπων, που καθορίσθηκαν από το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων της εποχής.
Δεν υπάρχει ιστορικό γεγονός, που να μην έχει τη ρίζα του, μέσα στην οικονομία της κοινωνίας.
Ας δούμε τι καταγράφουν οι ανωτέρω ιστορικοί της Χίου και που σηματοδοτούν τη ζωή των απλών καθημερινών κατοίκων, των αρχόντων, που διαφέντευαν τον τόπο, μέσα στα αλληλοσυγκρουόμενα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα:
«Η Βυζαντινή αυτοκρατορία βρίσκεται σε μία μακρά περίοδο όξυνσης των εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων (οικονομικών και πολιτικών) και οδηγείται σταδιακά στη μείωση της εδαφικής και πολιτικής της κυριαρχίας.
Οι ανερχόμενες ναυτικές δυνάμεις των Ενετών και Γενουατών σαλπάρουν για το Αιγαίο πέλαγος και τη Μεσόγειο θάλασσα, για να δημιουργήσουν κτήσεις, που θα τους δημιουργήσουν οικονομική, πολιτική και στρατιωτική επιρροή.
Οι συγκρούσεις Βυζαντινών, Ενετών και Γενουατών εξελίσσονται ραγδαία.
Ο Vignoso ξεκινά τον πλουν του στις 8 Ιουνίου 1346 και συναντά στον Εύριπο(πορθμό) το συμμαχικό στόλο των Ενετών και Ιωαννιτών, υπό τον Ουμβέρτον (Humbert), δελφίνο της Βιέννης, ιππότη του τάγματος της Μάλτας.
Η προσπάθεια συνεργασίας τους αποτυγχάνει, γιατί και οι δύο ναυτικές δυνάμεις απέβλεπαν στο να δημιουργήσουν κτήσεις, που θα συνέβαλαν στο να ελέγξουν την ευρύτερη περιοχή της Χίου και τα απέναντι μικρασιατικά παράλια και δη τη Φώκαια.
Η πορεία κατάληψης της Χίου είχε δρομολογηθεί…
Ο Vignoso δια του στόλου του φθάνει «εις Χίον την 15ην Ιουνίου και δια νέας πρεσβείας εζήτησεν την παράδοσιν της νήσου, αλλά (…) ηρνήθησαν οι Χίοι, ειπόντες ότι δεν έχουν ανάγκη ξένης αρωγής».
Έτσι αφού ετοιμάσθηκε προχώρησε στην «εφώρμηση κατά της πόλεως μεθ’ όλων αυτών των δυνάμεων θαλασσίων τε και χερσαίων την 16ην Ιουνίου, ημέραν Παρασκευήν, άμα τη έω, εγείρων μηχανάς κατά ξηράν και θάλασσαν. Την πρώτην ημέραν της επιθέσως ετραυματίσθησαν υπέρ τους πεντακοσίους εκ των εξ χιλιάδων επιτιθεμένων Γενουατών. Οι Έλληνες ηγωνίσθησαν ανδρείως, αλλά η ατείχιστος πόλις εν τέλει έπεσαν είς χείρας επιδρομέων. Εν συνεχεία μέχρι της 21 Ιουνίου όλα τα Μαστιχοχώρια και έξη φρούρια της νήσου, είς τα οποία περιλαμβάνονται των Καρδαμύλων, της Βολισσού και του Πυτιούς, περιήλθον εις Γενουάτας. Την 21 Ιουνίου ο Vignoso ήρξατο της πολιορκίας του Κάστρου, εντός του οποίου εκλείσθησαν όλοι οι άρχοντες, μετά του στρατού(…) ίνα εκβιάσουν δια της πείνης την παράδοσιν της φρουράς.
Την 19 Σεπτεμβρίου 1346, οι ηρωικοί πολιορκημένοι επείσθησαν να παραδοθούν συνθηκολογούντες ένεκα πείνης και ελλείψεως ύδατος.
Σ’ όλη αυτή τη σύγκρουση οι Βυζαντινοί δια μεν του κράτους του Κατακουζηνού κάνουν αναφορά στα τεκταινόμενα, το δε κράτος της αντιβασιλείας της Κωσταντινουπόλεως «ουδέν ηδυνήθησαν να πράξουν προς βοήθειαν της Χίου, πλην μόνον ότι έστειλαν μικρόν στολίσκον υπό τινά Ιταλόν, Γενουάτην πάντως (Φακεολάτον) ονόματι, ίνα τροφοδοτήση την πολιορκούμενην πόλιν. Ο facciolati όμως έφθασε πολύ αργά…»
Στην εκκλησία του αγίου Νικολάου(εντός του Κάστρου) συνήφθησαν την 12 Σεπτεμβρίου 1346, δύο συμφωνίαι μεταξύ Γενουατών και Χίων κατά την παράδοσιν της νήσου.
Η πρώτη συμφωνία συνήφθη μεταξύ του Κώστα Ζυβού, πληρεξούσιου του αυτοκρατορικού επίτροπου, καπετάνω της Χίου, Καλοιωάννη Ζυβού, αφ’ ενός και του ναυάρχου Σίμωνος Vignoso και των πλοιοκτητών αφ’ ετέρου, που ήτο για συνθηκολόγησις.
Συγκεκριμένα κανόνιζε τα συμφέροντα του Καλοιωάννη Ζυβού, ο οποίος ήταν Ελληνογενουάτης αναφέροντας: «Ο Κώστας Ζυβός παραδίδων το Κάστρον, ομνύει πίστιν εις την Δημοκρατίαν (Γενούης) εν ονόματι του Ιωάννη Ζυβού, όστις λάβη 7.000 υπέρπυρα εντός τριετίας εκ των προσόδων της νήσου. Τα χρυσόβουλα και αι προνομίαι του, αι χορηγηθείσαι παρά των Βυζαντινών, θα έχουν την αυτήν ισχύν και το αυτό κύρος και παρά Γενουάταις, όπως και αυτός θα έχη έναντι της Γενούης τας οποίας είχε προς τον αυτοκράτορα. Τα δικαιώματα ταύτα, θα είναι κληρονομικά. Το μοναστήριον του Καλογιάννη, το ονομαζόμενον της Παναγιάς Σικελιάς, παρά τον ομόνυμον πύργον του, ως και άπαντα τα εισοδήματα τούτου, ήτο όσα είχεν (…) να είναι ελεύθερα (…) Να είναι εξηρημένοι παντός φόρου και τέλους συμπεριλαβανομένης της avaria και του cotumum, εκτός των εμπορικών δασμών αι οποίοι θα ετίθεντο υπό της κοινότητος.
Η δευτέρα συμφωνία ήτο συνθήκη παραδόσεως της πόλης της Χίου είς τους Γενουάτας και αφορώσα τας σχέσεις των ευγενών της Χίου (χρυσοβουλλάτων) μετά της Γενούης, επί του νέου καθεστώτος.
Οι κύριοι όροι ήσαν οι εξής:
“Υπόσχονται δ’οι μεν της Χίου να υπερασπίσουν το Κάστρον κατά παντός τρίτου και αυτού ακόμη του αυτοκράτορος και εάν φωραθούν προδίδοντες την Γένουαν ν’απολέσουν αυτοί τε και τα υπάρχοντά των κακώς. Εάν δε τουναντίον παραμείνουν πιστοί είς τους όρκους των και τας υποσχέσεις, ως πραγματικοί Γενουάται, τότε θ’ απολαύουν των κάτωθι προνομίων, θα έχουν τας εκκλησίας των και τας μονάς ελευθέρας και όλα τα κτήματά των, ζώντες κατά τους νόμους και τα έθιμα της πίστεώς των, με τας εκκλησιαστικάς προσόδους όλας όποιου έχουν επί της νήσου, ακόμη και δι’ εκείνα τα μοναστήρια τα οποία δεν αναφέρονται ονομαστί είς την συνθήκην.
Η Γένουα εκ μέρους της θα υπερασπίζεται τους Χίους εναντίον οίουδήποτε είσβολέως, με τον αυτόν τρόπον κατά τον οποίον θα υπερασπίζετο τας ίδίας αυτής επαρχίας (…).
Οι ευγενείς όλοι του Κάστρου και της πόλεως, οι οποίοι είχον λάβη δωρεάς και προνομίας παρά του αυτοκράτορος των Ρωμαίων και περί των οποίων υπάρχουν διατάξεις και χρυσόβουλλα είτε ερυθραί γραφαί, τα λεγόμενα προστάγματα στην ελληνικήν γλώσσαν, θα έχουν ασφαλείς και ακέραιας τας παραχωρήσεις ταύτας,απολαμβάνοντες των αυτών προνομίων παρά της γενουατικής πολιτείας(…) Ο Βινιόζος κατέλαβε τα δημόσια οικήματα και κατεβίβασε τη Βυζαντινήν σημαία από του Κάστρου, αναπετάσας την ερυθρόλευκον του αγίου Γεωργίου.»
Ούτως είχε περίπου η σύμβασις παραδόσεως της Χίου η υπογραφείσα εντός του ναού του αγίου Νικολάου του Κάστρου, μεταξύ εννάτης και δεκάτης ώρας.
Μετά της Χίου και των δύο Φωκαιών, υπό τους Γενουάτας υπήχθησαν και αι εγγύς της Χίου νησίδες Οινούσσαι, Ψαρά και Santapanagia (Πρασονήσια), ακόμη δε αί νήσοι Σάμος και Ικαρία, επί τινά χρόνων η Κως, προσέτι δε ο λιμήν της Κρήνης, λεγόμενος τότε Πέραμα ή λιμήν του Περάματος, υπό των Ιταλών Passagio, ως ήσαν και επί των Zaccaria.
Επειδή το ταμείο της Γενούης, δεν υπήρχαν χρήματα, τα δύο μέρη δηλ. το Κομμούνιον και ο Vignoso εν ονόματι εαυτού και των συντρόφων του, συναμολόγησαν την 26ην Φεβρουαρίου 1347 σύμβασιν, είς την οποίαν το μέρος των πλοιοκτητών εμφανίζεται για πρώτην φοράν ως συνιστάμενονν εκ μετοχών εταιρείας τύπου Mahona(…) η Γένουα ανελάμβανε την ανώτατην δικαιοδοσίαν εν πολιτικαίς ποινικαίς υποθέσεις και την merumet mixtum imperium, τη υπέρτατην κυριότητα δηλονότι της Χίου και των δύο Φωκαιών, την οποίαν θα εξάσκη δια των podestati (τοποτηρητών) και των castellani (φρουράρχων) αύτης, των πλοιοκτητών όμως υποχρεουμένων, ιδίαις δαπάναις, να φυλάττουν την νήσον και τας Φωκαίας κατά πάντος εχθρού, έναντι της εισπράξεως των φόρων και του μονοπωλίου της μαστίχης.
Ακολούθησαν αρκετές πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των κατοίκων και των Γενουατών, όμως τελικώς οι κινδυνεύοντες Μαονείς εζήτησαν τη βοήθεια του γενουατικού στόλου υπό τον Andtla Petrillo (…) και τελικώς οι Γενουάται έμειναν κυρίαρχοι της Χίου.
Η περίοδος της Γενουάτικης κατάκτησης της Χίου 1346-1566 περιέχει πολλές φάσεις και γεγονότα, (οικονομικά, πολεμικά και πολιτικά) το συμπέρασμα είναι από τη μελέτη των ιστορικών στοιχείων των ανωτέρω ιστορικών του νησιού της Χίου ότι η εταιρεία της Μαόνας και οι προύχοντες συνέχισαν να απολαμβάνουν τα προνόμια, την επιβολή φόρων και τον έλεγχο του μονοπωλίου της μαστίχας εις βάρος των κατοίκων και κύρια των Μαστιχοπαραγωγών.
Οι κάτοικοι των χωριών της Μαστίχας αντιμετώπιζαν καθημερινά τον διπλό έλεγχο των τοποτηρητών του Vighoso και «των πρωτευόντων αρχόντων της Χίου, οι οποίοι υπέγραψαν τας συνθήκας παραδόσεως της Χίου και της Φωκαίας, ως και των υποκειμένων αυτοίς περιοχών και νήσων.»
Έχοντας μεγάλες φορολογικές υποχρεώσεις εις χρήμα και προιόντα και αυστηρή επιτήρηση των ασχολιών τους, ώστε να μην απολαμβάνουν τίποτα από τα παραγόμενα προϊόντα. Υπήρχε διπλή εκμετάλλευση!
Η Περιφερειακή αρχή (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ) δια του 1ου Μεσαιωνικού φεστιβάλ κρύβει κάτω απ’ τις στολές των ιπποτών και ξιφομάχων, την κατάκτηση της Χίου απ’ τους Γενουάτες (1346-1566) και την άγρια εκμετάλλευση, που βίωναν οι κάτοικοι νησιού και οι παραγωγοί μαστίχας, απ’ την εταιρεία Μαόνα.
Παραπομπές:
- Δρ. Αντώνιος Σ. Δαμαλάς, πολιτικός επιστήμων- οικονομολόγος, «ΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΧΙΟΥ»,ΤΟΜΟΣ 3ος ,έκδοση ομίλου επιχειρήσεων Δαμαλάς Α.Ε., Ελληνικό ίδρυμα Δαμαλά, Αθήνα 1988.
- Γεωργίου Ζολώτα, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ» ΤΟΜΟΣ Β’, Χρόνοι Ελληνικοί, Ρωμαϊκοί, Μακεδονικοί, Γενουτοκρατία.,εν Αθήναις Τύποις ΙΙ. Δ. Σακελλαρίου,1924.
Χίος 20-8-2022
Γιώργης Η. Αμπαζής
Δάσκαλος-Περιφερειακός σύμβουλος της ΛΑΣ Β. Αιγαίου
