Αρχική Απόψεις Aρθρα Αγγελική Μαστρομιχαλάκη: Λογοτεχνικό κείμενο- από την εισήγηση σε σεμινάριο της Αρχιεπισκοπής Αμερικής...

Αγγελική Μαστρομιχαλάκη: Λογοτεχνικό κείμενο- από την εισήγηση σε σεμινάριο της Αρχιεπισκοπής Αμερικής για την ελληνική γλώσσα

101

Εκπαιδευτικός και συγγραφέας η Αγγελική Μαστρομιχαλάκη προσκεκλημένη της Αρχιεπισκοπής Αμερικής πήρε μέρος στις αρχές Νοεμβρίου 2024 σε σεμινάρια για την ελληνική γλώσσα.
Στο πρώτο τμήμα της εισήγησής της το θέμα ήταν για την αξία της ανάγνωσης.
Στην 2η ανάρτηση το θέμα είναι για το ρόλο του Λογοτεχνικού Κειμένου.

Ποιος ο ρόλος το Λογοτεχνικού  Κειμένου στην Πράξη και στην Τάξη; 

Το βιβλίο μπορεί να γίνει:
εργαλείο για τη διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων,
αφορμή για έκφραση και ανακάλυψη,
ευκαιρία για παιχνίδι ατομικό και ομαδικό εντός και εκτός τάξης.

Αξιοποιώντας ασκήσεις θεατρικού παιχνιδιού, αυτοσχεδιασμούς, ομαδικά παιχνίδια, κατασκευές και επιτραπέζια παιχνίδια, οι συμμετέχοντες θα εξασκηθούν σε νέες δεξιότητες προκειμένου να δομήσει ο καθένας μια δική του μέθοδο καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας.

Η λογοτεχνία, μπορεί να αποτελεί για τον άνθρωπο ένα εσωτερικό πνευματικό καταφύγιο, να δίνει διεξόδους στα προβλήματα που του γεννά η πραγματικότητα, να συμβάλλει στην κατανόηση της κοινωνίας από την οποία πηγάζει, χωρίς βέβαια να ταυτίζεται μ’ αυτήν ή απλώς να την αντιγράφει, γιατί ο συγγραφέας δημιουργεί το δικό του σύμπαν μέσα από το «σοβαρό παιχνίδι της γραφής».

Η Λογοτεχνία αποτελεί ένα σημαντικό φορέα συλλογικής μνήμης και συνείδησης μιας κοινωνίας και ενός λαού, καθώς εκφράζει το κοινωνικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον, συναιρώντας τις αντιθετικές δομές που χαρακτηρίζουν το εθνικό και το παγκόσμιο, το παλαιό και το σύγχρονο.

Η Λογοτεχνία μέσα από τη Μυθοπλασία προβάλλει, θίγει, σχολιάζει φαινόμενα, καταστάσεις, ζητήματα, προβλήματα.

Συνιστά μια μορφή διαμεσολάβηση ανάμεσα στον μαθητή και στον ιστορικο-κοινωνικό του χώρο.

Συνδέεται η Ανάγνωση με το Κείμενο και αναδεικνύουν τις Ιδέες και το Βίωμα.

Ποιος ο ρόλος της λογοτεχνίας για παιδιά κι Εφήβους;

Ένα λογοτεχνικό έργο για παιδιά κι εφήβους έχει πολύ μεγάλη σημασία από Λογοτεχνική, Παιδαγωγική και Εθνική σκοπιά.

Τα τελευταία χρόνια τα παιδιά ωριμάζουν σωματικά γρηγορότερα, επηρεάζονται πολύ από την εξέλιξη των καταστάσεων, εγκαταλείπουν την παιδική ηλικία νωρίτερα αλλά νιώθουν περισσότερο ανασφαλή και αδύναμα.

Ένα ερώτημα που απασχολεί το χώρο της Λογοτεχνίας είναι εάν αυτή είναι διδακτή.

«Κάθε ερώτηση για το πώς μεθοδολογική είναι στενά συνδεδεμένη με το «τι» διδάσκει κανείς (επιλογή, είδος κειμένου, έκταση, περιεχόμενο, αξία που προϋποθέτει το πέρασμα του κριτικού και του γραμματολόγου) αλλά και κυρίως με το «γιατί» διδάσκει.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Από τα στενά όρια μιας διδασκαλίας, στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.

Η λογοτεχνία μέσα από τη μυθοπλασία προβάλλει, θίγει, σχολιάζει φαινόμενα, καταστάσεις, προβλήματα που αφορούν κοινωνικά σύνολα αλλά και τον κάθε αναγνώστη χωριστά. Συνιστά μια μορφή  διαμεσολάβηση ανάμεσα στο μικρό μαθητή και στον ιστορικοκοινωνικό του χώρο.
Ο μαθητής εμπλέκεται της διαδικασία της ανάγνωσης, εφόσον αναγνωρίζει στο λογοτεχνικό κείμενο ιδέες και γεγονότα. Το κείμενο, το βιβλίο, γενικότερα, πρέπει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη-μαθητή, ώστε αυτός να ανοίξει ένα διάλογο μαζί του, να αναρωτηθεί για τα πρόσωπα τα δρώμενα της αφήγησης.

Η πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών για την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων στο σχολείο επιτυγχάνεται όταν κατορθώσει ο δάσκαλος να δημιουργήσει κίνητρα στους μαθητές, ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα θέματα ενός λογοτεχνικού βιβλίου δεν είναι ξένα, αλλά ότι αφορούν την ίδια τη ζωή τους και ότι παρουσιάζονται με έναν τρόπο ιδιαίτερα ελκυστικό. Σε αυτό σημαίνοντα ρόλο παίζει η επιλογή του κατάλληλου κειμένου του βιβλίου.

Η απόλαυση που προκαλεί η ανάγνωση ενός λογοτεχνήματος είναι το ελκτικό στοιχείο που τον παρασέρνει στον κόσμο του βιβλίου. Το να κατορθώσει ο δάσκαλος ώστε οι μαθητές να απολαύσουν το κείμενο, να νιώσουν συγκίνηση, να αφοσιωθούν σ’ αυτό ή  ακόμα και να εκστασιαστούν, να ταξιδέψουν σε μια άλλη πραγματικότητα, είναι πολύ σημαντικό.
Έτσι οι μαθητές θ’ αποκτήσουν αισθητική εμπειρία, πολύτιμη, όχι μόνο για την αποτίμηση του κειμένου αλλά και  για την πολιτισμική τους παιδεία, που είναι ένα κεφάλαιο σε κρίση σήμερα, αλλά για την ουσιαστική τους επαφή με τον κόσμο της μυθοπλασίας, έναν κόσμο τόσο όμοιο όσο και εντελώς διαφορετικό από τον πραγματικό, στον οποίο ζούμε.

Η σύνδεση της φαντασίας με την πραγματικότητα θα δώσει στους μικρούς αναγνώστες τη δυνατότητα να διακρίνουν την τέχνη από τη ζωή.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι ότι η ανάγνωση ορίζεται από τρεις παραμέτρους: το συγγραφέα-το κείμενο, τον αναγνώστη- μαθητή και τον συναναγνώστη- δάσκαλο.

Ένα λογοτέχνημα, για να είναι κατάλληλο για την παιδική  ηλικία, είναι αναγκαίο να τηρεί ορισμένα χαρακτηριστικά:

  1. Να είναι προσαρμοσμένο στο γλωσσικό πλούτο του παιδιού.
  2. Να είναι προσαρμοσμένο στο γνωσιολογικό πλούτο του παιδιού.
  3. Να ανταποκρίνεται στη βαθμίδα ψυχικής και πνευματικής ανάπτυξης του παιδιού.
  4. Να ικανοποιεί την ανάγκη του παιδιού για κίνηση.
  5. Να ικανοποιεί την ανάγκη για χαρά.
  6. Να μην προκαλεί ισχυρές, συγκλονιστικές συγκινήσεις.
  7. Να είναι απλό , παραστατικό, εποπτικό.
  8. Να καλλιεργεί στα παιδιά ευγενικά αισθήματα και να δημιουργεί παρορμήσεις για πράξεις ανώτερες.
  9. Να προάγει την κοινωνικότητα και τη συνεργασία ανάμεσα στους ανθρώπους.
  10. Να καλλιεργεί την αγωνιστικότητα.
  11. Να εξαίρει το ιδανικό της ειρήνης και της συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς, με παράλληλη καταδίκη του πολέμου.
  12. Να κάνει το παιδί να συνειδητοποιήσει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι μεταξύ τους, ότι έχουν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και στη μόρφωση κι ότι η αξία τους κρίνεται απ’ το ποσοστό και το βαθμό προσφοράς τους στο κοινωνικό σύνολο.

Βασικό γνώρισμα της παιδικής λογοτεχνίας  είναι η κατάληξη, το τέλος κάθε έργου.
«Καλά πρέπει να τελειώνουν και τα λογοτεχνήματα που απευθύνονται στα παιδιά, αν δε θέλουν να τ’ αφήνουν με την ψυχή βουρκωμένη, πνιγμένη στο κλάμα και την απόγνωση».

Με  παιγνιώδεις δραστηριότητες που σχετίζονται με το συγγραφέα, με την κατανόηση του κειμένου, με τη δομή και με τις αφηγηματικές του τεχνικές, το παιδί θα γνωρίσει και θα οικειοποιηθεί όπως ιδιαιτερότητες του λογοτεχνικού λόγου, τη μαγεία της μυθοπλασίας, θα ταυτιστεί αλλά και κα κρίνει τους ήρωες και όπως πράξεις τους, θα σχολιάσει απόψεις του κειμένου με τρόπο δημιουργικό και ευχάριστο.

Για την  υλοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών μπορεί το παιδί να χρησιμοποιήσει υλικά και τεχνικές  και  μορφές τέχνης, όπως τα εικαστικά, τη μουσική, το θεατρικό παιχνίδι, το κουκλοθέατρο, αντιλαμβάνεται την πολλαπλή αισθητική καλλιέργεια του παιδιού με τρόπο γόνιμο και διασκεδαστικό.

Η συνομιλία με το κείμενο δεν γνωρίζει στο μαθητή μόνο τις δυνατότητες της γλώσσας, ούτε τα όρια της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Τον κάνει συμμέτοχο σ’ έναν κόσμο ιδεών και αξιών παγκόσμιων, τον κάνει γνώστη ποικίλων ανθρώπινων χαρακτήρων, τον μαγεύει με τη λογοτεχνικότητά του.

Σε ό,τι αφορά όμως την έρευνα και την παραγωγή ερευνητικών προϊόντων αξιοποιήσιμων στο πλαίσιο εκπαιδευτικών πρακτικών, είναι πολύ χρήσιμο (σχεδόν υποχρεωτικό) να συνδεθεί με τον γενικά αποδεκτό από τη διεθνή βιβλιογραφία όρο «κοινωνικός εγγραμματισμός».

Η  έννοια του «κοινωνικού εγγραμματισμού» είναι ευρεία και έχει
ως ερευνητικό κεκτημένο το ότι διαμόρφωση της θετικής σχέσης του υποκειμένου με την γραπτή ύλη διαμορφώνεται μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές πρακτικές «εγγραμματισμού» οι οποίες αναπτύσσονται τόσο σε κοσμικά περιβάλλοντα (σχολείο, βιβλιοθήκη) όσο και σε άτυπα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα(οικογένεια, ομάδες ομηλίκων, λέσχες ανάγνωσης).

…………………………………………………………………………………………

Τυπολογία κατά J. A. Appleyard

Σύμφωνα με τις μελέτες του J. A. Appleyard (Appleyard, J.A. 1991), διακρίνονται πέντε τύποι αναγνώστη που εμφανίζονται εξελικτικά και συνδυάζονται κυρίως με την ηλικία, τις εμπειρίες, τις διασκεδάσεις του και τους διάφορους τρόπους εμπλοκής του παιδιού με το βιβλίο.

  1. Πρώτα πρώτα είναι ο αναγνώστης ως παίκτης (readerasplayer) και αφορά κυρίως το παιδί προσχολικής ηλικίας·
  2. ο αναγνώστης ως ήρωας και ηρωΐδα (readerashero and heroine) και αφορά το παιδί στη σχολική ηλικία·
  3. ο σκεπτόμενος αναγνώστης (readerasthinker) που αφορά τον αναγνώστη στην εφηβική ηλικία·
  4. τον αναγνώστη ως ερμηνευτή (readerasinterpreter) που αφορά στη μετεφηβική ηλικία·
  5. και τον αναγνώστη ως πολυπράγμονα (pragmaticreader) που αφορά στην ώριμη ηλικία.

Στο επίπεδο της πράξης αυτοί που θα «προκαλέσουν» μια τέτοια ουσιαστική «επικοινωνία» για τη δημιουργία της άμεσης αναγνωστικής κοινότητας είναι οι εκπαιδευτικοί. Είναι απαραίτητο να κρατήσουν μια λεπτή ισορροπία, εκείνη που τελικά δίνει και την ουσία στην παιδαγωγική πράξη.

Διαφήμιση