Ως γνωρίζετε οι Ίωνες δημιούργησαν πολιτισμό και στις δυο πλευρές του Αιγαίου.
Ο πρώτος διωγμός των Νεοτούρκων του 1914-1918 αποτυπώθηκε στο ΜΗΤΡΩΟΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΑ ΓΑΚ ΧΙΟΥ.
Ο πρώτος Διοικητής της Χίου Γεώργιος Παπανδρέου αποτυπώνει την κατάσταση των προσφύγων στο Φρούριο της νέας πατρίδας, το 1917.
Τον οδυνηρό Σεπτέμβρη του 1922 και μετά εγκαθίστανται στη Χώρα της μυροβόλου Χίου, στα Μαστιχόχωρα, στην ορεινή Χίο, στα Καρδάμυλα, την Αιγνούσα και τα Ψαρά πρόσφυγες από το Μελί της Ερυθραίας Κρήνης Μ. Ασίας!
Αποκαλυπτικές οι απογραφές στα ΓΑΚ ΧΙΟΥ και τα εκτιμητικά πρακτικά στις Οινούσσες το 1924, ΓΑΚ ΑΘΗΝΩΝ.
Πόλεμος ψυχών για τα βοσκοτόπια και τους αμπελώνες για τον Ανέστη Τζίκα και το Θεοδόσιο Πανταζή. Μελιώτες και
Ρεϊσντεριανοί προσπαθούν να στεριώσουν στο Πυργί και αργότερα στην Ιεράπετρα (1936).
Το πέρασμά τους από το νησί της Χίου είναι αποθησαυρισμένο στις δημώδεις καταγραφές (Ιεράπετρα, 1939) της επιφανούς λαογράφου και παιδαγωγού Μαρίας Λιουδάκη (1894-1947), στο Κέντρο Έρευνας και Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Η Παναγιά η Ελεούσα του Ρεΐσντερε που λειτουργείται στον ομώνυμο Μικρασιάτικο ναό της Ιεράπετρας είναι χιώτικη
που γλύτωσε από δυο Ρεισντεριανούς στις σφαγές του 1822!
Επαναπατρίστηκε το 1914-19, φιλοξενούμενη στο Λωβοκομείο. Το 1922 φιλοξενήθηκε για έξι μήνες στην οικία του ευπατρίδη, βυρσοδέψη Νικολάου Ζαφειράκη στην Αγία Άννα Καπέλλας. Αντίγραφο της εικόνας τύπου του Άξιον Εστί ο Ιεραπετρίτης, Δημοτικός σύμβουλος, Αργύρης Πανταζής δώρισε στην
Ένωση Αγιοπαρασκευουσίων Καστέλλου Κρήνης Μ. Ασίας.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Ευγένιος και ο Μητροπολίτης Ιεραπύτνης και Σητείας κ.κ. Κύριλλος σε προσεχή επίσκεψή τους στη Χίο θα δωρίσουν αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Ελεούσας από το Ρεΐσντερε στην Αγία Παρασκευή Καστέλλου.
Ερευνώντας πάντα διαπίστωσα πρόσφατα ότι η προστάτιδα των Ιεραπετριτών Μικρασιατών ανήκε στο σπουδαίο συγγραφέα και πολιτικό Ανδρέα Ζαννή Μάμουκα που ο ιδιωτικός ναός και το εκκλησιαστικό Μουσείο του βρίσκονται στο Ζυφιά!
Εκεί με ξενάγησε δε ο σεβαστός παπά -Βασίλης Σιμούδης.
Οι απανταχού Μελιώτες μελετώνται μουσικολογικά σε εθνικό επίπεδο. Η ανερχόμενη Χιώτισσα σοπράνο, Αναστασία Φύσσα, απέδωσε με μοναδικό τρόπο μικρασιάτικα-χιώτικα νανουρίσματα στο ερευνητικό ‘Μικρασιάτικο ταξίδι’ που συνδιοργάνωσα με την Ένωση Αγιοπαρασκευουσίων Κρήνης Μ.Ασίας στις 25-7-23, στο Καστέλλο.
Στην πλατεία της Αγ Παρασκευής Καστέλλου συναντήθηκαν δε για πρώτη φορά οι απογόνοι του Ανέστη Τζίκα και του Θεοδοσίου Πανταζή, δηλ. ο Αργύρης Πανταζής, Δημοτικός Σύμβουλος από την Ιεράπετρα που τιμήθηκε όπως και οι συγγενείς του δηλ. ο θείος του Αργύρης Τζίκας, τα ξαδέλφιά του Χρήστος Αττώνης, Νίκος Κωνσταντουλάκης, Νέστορας Μερεός, οι θείες του Αγγέλα
Καλλιπέτη, Νίκη Αττώνη, οικ. Χρήστου και Κουρούνη.
Δεν ήμασταν στο πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής του Μελιού!
Τα μαθητολόγια της Βέσσας πρέπει να παραδοθούν στα ΓΑΚ Χίου.
Οι τίμιες εικόνες και τα άγια δισκοπότηρα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου από το Μελί της Αρχαίας Ερυθραίας πρέπει να αποδοθούν άμεσα στο ναό των Νεο-Μελιωτών Μεγάρων.
Το οικογενειακό του αφήγημα εξιστόρησε ο μεγαλύτερος τσοπάνης της Χίου, ο Αργύρης Τζήκας…”ο παππούς μου με νοικιασμένα καίκια από την Αιγνούσα το 1923 μετέφερε 1000 πρόβατα στη Χίο… Φύσαγε βορριάς… κινδύνευαν να
πνιγούν άνθρωποι και ζώα. Έτσι για να σωθούν έριξαν στη θάλασσα 40 τραγιά! Ο πάππους μου αναγκάστηκε να πουλήσει τα ζωντανά του στο ‘δημοπρατήριο’ και να πεθάνει εργάτης στη διάνοιξη του δρόμου του Αίπους…!
Κι από το θάνατο ακόμα πιο πικρή η προσφυγιά!
Αναστασία Μανδάλα
