Αποκαλόκαιρο του 1966 έκανα διακοπές στη «λουτρόπολη» των Αγιασμάτων. Είχαν έρθει για τα καθιερωμένα ετήσια μπάνια τους κάποιοι θείοι από την Αθήνα, είχαν φέρει μαζί και την εγγονή τους, μικρότερη από μένα και με ήθελαν για να της κάνω παρέα, για δυο βδομάδες που θα έμεναν εκεί.
Οι δικοί μου με άφησαν με πολύ σκληρούς όρους: Μόλις γυρίσω θα καθαρίσω το σιτάρι, θα ξεματίσω τα κουκιά, θα καθαρίσω τα καρύδια και άλλα πολλά για τα οποία «υπέγραψα λευκή επιταγή».
Έτσι βρέθηκα για πρώτη φορά στη ζωή μου, να μένω δίπλα στη θάλασσα, με μαγιό δανεικό και να μην ξέρω μπάνιο. Η μικρή με το μαγιουδάκι της, σαν δελφινάκι πήγαινε κι εγώ, σαν γατούλα, μόλις άγγιζε το κύμα την πατούσα μου, τραβιόμουν πίσω.
Η σημαντική πρωτιά όμως, εκείνου του καλοκαιριού, ήταν ο καμπινές και μάλιστα μέσα στο σπίτι. Και το πιο σημαντικό ακόμα, εκείνο το μαλακό χαρτί σε άσπρο ρολό, τυλιγμένο σε συμπαγή χάρτινο κύλινδρο, που το ξετύλιγες και σκουπιζόσουν.
Μέσα μου ήξερα πως να το πω, αλλά μια μέρα χρειάστηκε να το πω και έξω μου. Το χαρτί τελείωσε και η θεία, μου είπε να πεταχτώ δίπλα στο μπακάλικο να πάρω «χαρτί υγείας».
Μου φάνηκε τόσο αστεία η φράση, που σκέφτηκα ότι «αποκλείεται να το λένε έτσι και πάντως εγώ δεν πρόκειται να το ξεστομίσω».
Ναι, αλλά πως θα το ζητήσω;
Αυτό το ερώτημα με βασάνιζε σ’ όλο το δρόμο κι απάντηση δεν βρήκα.
«Τι θέλεις;» Με ρώτησε ο μπακάλης.
Τη σκηνή με τον Γιώργο Κωνσταντίνου και το «προφιτερόλ» την έχετε δει. Περιγραφικά και κάπως έτσι, προσπαθούσα να του δώσω να καταλάβει τι ήθελα., αποφεύγοντας να αγγίξω λέξεις «κλειδιά». Ίδρωσα και αποτέλεσμα μηδέν.
Μετά από κάμποσες αποτυχημένες απόπειρες να καταλάβει, κι ενώ η ουρά πίσω μου μεγάλωνε, ήταν τα καλά χρόνια των Αγιασμάτων, φώναξε μια γυναίκα: Κυρ Νικόλα έχεις χαρτί υγείας, να μην περιμένω τσάμπα;»
Άστραψαν τα μάτια μου. Ο κυρ Νικόλας με κοίταξε με συμπόνια και ρώτησε: «Χαρτί υγείας θέλεις;»
Έγνεψα ναι, δεν έβγαινε φωνή, μου ‘φερε ένα πακέτο, πλήρωσα κι έφυγα με τα μούτρα κατεβασμένα από την ντροπή μου, που είχα γίνει θέαμα.
Το τραυματικό για την παιδικότητά μου, επεισόδιο, βοήθησε να θυμάμαι την πρώτη μου γνωριμία με τη σπουδαία αυτή ανακάλυψη, που άλλαξε τον ρουν της ιστορίας και που εξήντα περίπου χρόνια μετά, «πρωταγωνιστεί» στον αγώνα κατά του κορονοϊού.
Μένοντας λοιπόν σπίτι και έχοντας πολλές ώρες ελεύθερες, άρχισα να ψάχνω (ευλογημένο διαδίκτυο) την ιστορία του.
Όλως τυχαίως, οι Κινέζοι που προκάλεσαν την πανδημία, ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν το χαρτί τουαλέτας, στο μεταίχμιο μεταξύ προ και μετά Χριστού αιώνων, αρχικά για τους αυτοκρατορικούς πισινούς. Στη Δύση, το χαρτί ήρθε μαζί με την τυπογραφία αιώνες μετά (15ος,) οπότε ξεκίνησε η χρήση του για την περιποίηση της επίμαχης περιοχής. Μέχρι τότε ο καθένας χρησιμοποιούσε ο,τι υλικό του περίσσευε. Αίφνης, οι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούσαν μαλλί από τα πρόβατα, οι γεωργοί φύλλα από τα δένδρα, οι αριστοκράτες, των οποίων τον πισινό σκούπιζαν οι υπηρέτες, οι λεγόμενοι σφουγκοκωλάριοι. κομμάτια από μαλακό ύφασμα κ.ο.κ.
Στα μέρη μας, στη βορειοδυτική Χίο, περίσσευαν οι πέτρες. Με πέτρες σκουπίζονταν οι άνθρωποι, μέχρι και τις δεκαετίες του ΄50, ΄60, που άρχισα να έχω μνήμες. Έβλεπες πρωί-πρωί, μικρούς και μεγάλους, να τρέχουν στα λαγκάδια και όπου αλλού έβρισκαν ησυχία, τρόπος του λέγειν. Να κρυφτείς για να κάνεις την ανάγκη σου με ησυχία δεν ήταν εύκολο, τότε που έσφυζαν από ζωή τα χωριά γι αυτό λέγανε και μια παροιμία: «Κάτσε καλά κατούρησε κι αν δε θωρείς, θωρού σε»
Θυμάμαι ένα πρωί, με το που ξύπνησα πήρα τον ανήφορο για το κοντινό μας λαγκάδι. Κόντευα να φτάσω, όταν μου ‘ρθε μια πέτρα στα πόδια. Γύρισα να κοιτάξω, ήταν ο δάσκαλος, καθιστός ανακούρκουδα. Καταντράπηκα. Έκανα μέρες να γυρίσω να τον κοιτάξω στην τάξη, μα κι εκείνος θαρρώ με απέφευγε.
Κάποια στιγμή φτιάχτηκε κοινόχρηστο αποχωρητήριο με τρεις καμπίνες, κάτω από την εκκλησιά. Πηγαίναμε κι εμείς τα παιδιά, με τις πέτρες μας στην αρχή. Διαλεγμένες προσεκτικά να ‘ναι λείες. Μετά ξεθαρρέψαμε και «βάζαμε χέρι» στο ξένο χαρτί που περασμένο σε τσιγκελάκι ήταν κρεμασμένο στον τοίχο. Ήταν αποκόμματα από εφημερίδες ή περιοδικά.
Αυτά ήταν τα πρώτα μου εξωσχολικά αναγνώσματα, μαζί με τα περιοδικά της εποχής –Ρομάντζο, Θησαυρός, κ.α. –που ανακάλυπτα στις εσοχές μιας ξερολιθιάς, μπροστά από την οποία, η κοινότητα του χωριού μας, την ίδια περίοδο, κατασκεύασε αποχωρητήριο για αστυνομία και λοιπές αρχές, μετά των οικογενειών τους. Εκεί γύρω, εμείς το παιδομάνι της γειτονιάς μαζευόμασταν και παίζαμε. Κι επειδή δεν μπορούσα να αντισταθώ σε γραμμένο χαρτί, τα έπαιρνα, τα έκρυβα, να ‘χω να μορφώνομαι. Σταμάτησα όταν κάποια στιγμή οι χρήστες άρχισαν να αναζητούν το δράστη.
Με άλλα λόγια έκλεβα το «χαρτί υγείας» της εποχής, όπως το κλέβουν και σήμερα, όπως το κλέβανε πάντα, πιστεύω. Ένα πρόχειρο παράδειγμα που έχω είναι από το «χαβιάρι και φακές» (το έργο που προετοιμάζουμε στη θεατρική ομάδα του ΜΕΟΘ), το οποίο παρουσιάζει του Σικελούς της δεκαετίας του 1970, να κλέβουν και χαρτί υγείας.
Κατά τις αποφράδες ήμερες του 2020, που ελπίζω να αποβεί σωτήριο έτος για την ανθρωπότητα, το χαρτί υγείας έχει καταρρίψει το ρεκόρ στις προμήθειες και στις κλοπές προϊόντων, παγκοσμίως. Οι ειδικοί αναλυτές, λένε ότι αυτό συμβαίνει επειδή το χαρτί υγείας συμβολίζει τον έλεγχο και αυτή τη στιγμή ειδικά, ο έλεγχος της υγιεινής που είναι το μοναδικό μας όπλο, ταυτίζεται με αυτό το προϊόν
Η εκτίμηση μου την οποία καταθέτω ως ΜΗ ειδικός, είναι ότι το χαρτί υγείας σηματοδοτεί την αναβάθμιση του επιπέδου ζωής της ανθρωπότητας. Όταν πρωτοεμφανίστηκαν τα σουπερ μάρκετ στη Χίο, κάπου μισόν αιώνα πριν, συναντήθηκα μπροστά στο ίδιο ράφι,με μια γνωστή ομογενή εξ Αμερικής, η οποία ήλεγχε την ποιότητα του χαρτιού, «γιατί εμείς το θέλουμε απαλό, και παχύ», μου έλεγε, κι εγώ μέσα μου γελούσα, καθότι ξεκινήσαμε από το ίδιο λαγκάδι.
Όλο και πιο παχύ, όλο και πιο απαλό το ζητούν οι άνθρωποι του λεγόμενου προηγμένου κόσμου, αυτοί που κάνουν και την τρομακτικά μεγάλη κατανάλωση, που για να καλυφθεί απαιτούνται εκατομμύρια κομμένα δένδρα. Στο μεταξύ, εδώ και μια πενταετία περίπου, έχουν προστεθεί και οι μουσουλμάνοι καταναλωτές, καθόσον ο αυστηρός μουσουλμανικός νόμος τους επιτρέπει να το χρησιμοποιούν όταν δεν βρίσκουν νερό, και καλά μόνο γι αυτό.
Τέλος, όχι πως τελειώνει η ιστορία του χαρτιού υγείας, αλλά κάποτε πρέπει να κλείσω, την περίοδο αυτή μια εταιρεία παραγωγής διαφημίζει το νέο χαρτί υγείας με τρία φύλλα, ενώ όπως πληροφορούμαι έχει βγει χαρτί και με τέσσερα. Στοίχημα ότι πολύ σύντομα θα σκάσει μύτη και χαρτί με πέντε φύλλα και περισσότερα, διότι είπαμε: ο δείκτης ανάπτυξης του κόσμου, σηματοδοτείται με την ποιότητα περιποίησης του πισινού.
Ευγενία Ασλανίδη
